IsiZulu ULIMI LWASEKHAYA (HL) eBangeni lesi-6 lugxile ekwakheni amakhono athuthukile ekufundeni, ekubhaleni, nasekukhulumeni, kanye nasekuhlaziyeni okuphikisanayo. Uhlelo lokufunda lukhuthaza ukubhala komqondo (creative writing), ukuqondisisa okujulile embhalweni, nokusebenzisa kwezakhiwo zolimi eziyinhloko.
Lesi sihloko sichaza i-2026 IsiZulu HL IBANGA LESI-6 ATP, sichaza izindawo okufanele kugxilwe kuzo ethemini ngayinye.
IsiZulu HL IBANGA LESI-6 ATP 2026
Uhlelo lokuFundisa luHlukaniswe ngeeThemu ezine, noHlolo oluHlelekile olwenziwa ngokuqhubekayo ukuze kukhonjiswe intuthuko yomfundi.
Ithemu 1: Izindaba, Inoveli, nemibhalo eNcenga
Ugxininiso: Ithemu igxile ekwakheni izimpikiswano ezinokulingana, ekuhlaziyeni kwezincwadi, nasekusebenziseni inqubo yokubhala ehlelekile.
- ukuLalela nokuKhuluma (okuKhulunywayo):
- Lalela emsakazweni/iphephandaba bese ubuza imibuzo ehlolisisayo (engadinga izimpendulo ezinhlobonhlobo).
- Wakha impikiswano enokulingana bese ulanda umbono wakho ngamaphuzu anembayo.
- Xoxa ngenoveli/inovelana, uhlale esihlokweni bese unika izincazelo ezinengqondo.
- Lalela imibhalo enxenxayo (isb. isikhangiso), uqhathanise imibono ephikisanayo, bese unikeza izizathu.
- Lalela indaba emfishane nengxoxo (inkulumo-mpendulwano).
- ukuFunda nokuBukela:
- Funda umbhalo ocashunwe esiqeshini sephephandaba, usebenzise ukufunda ugxile ukuze uthole ulwazi.
- Funda inoveli/umbhalo okungenani imizuzu engama-30 nsukuzonke bese uxoxa ngokuhlosiwe nangemiyalezo ecashile.
- Funda futhi uqondisise imidwebo yombhalo (isikhangiso/iphosta) bese uhumusha ulwazi.
- Funda umbhalo engumdlalo/idrama.
- ukuBhala nokuWethula:
- Sebenzisa inqubo elandelwayo uma kubhalwa (ukulungiselela, uhlaka lokuqala, ukubukeza, ukulungisa amaphutha, ukuthula).
- Bhala ukufingqa ngokwenzeka esiqeshaneni sephephandaba.
- Bhala indaba elandisayo/echazayo (i-eseyi, izigaba ezi-5) , ugxile ekuhleleni amaphuzu ombhalo ngendlela elandelanayo.
- Bhala imibhalo enxenxayo (isb. inkulumo/isikhangisi) ukuze uthinte imizwa bese wenza iziphakamiso.
- Bhala incwadi yobungani/idayari ehambisana nendaba emfishane.
- Bhala inkulumo-mpendulwano (dialogue), usebenzisa izimpawu zokuloba ezifanele.
- IZakhiwo nokuSetyenziswa koLimi:
- Ezingeni lamagama: Amabizo anokubalwa , isabizwana (izindlela zokubuza imibuzo), izinkathi zesenzo.
- Ezingeni lemisho: Inhloko – isivumelwano sesenzo , inkulumombiko , izisho nezaga.
- Upelomagama/Izimpawu zokuloba: Ukusetshenziswa kwesichazamazwi, ungqi, ukhefane, ikholoni, isemikholoni, umbuzi, umbabazi.
- uHlolo oluHlelekile:
- ITHASKHI YOKU-1: OKUKHULUNYWAYO (ukuFunda kuzwakale, 20 amamaki) (Iqalwa Ithemu 1, iqedwe Ithemu 2).
- ITHASKHI YESI-2: UKUBHALA NOKWETHULA (Ama-Eseyi, 20 amamaki) (Indaba elandisayo/echazayo, izigaba ezi-5).
- ITHASKHI YESI-3: UKUFUNDA NGOKUQONDISISA (50 amamaki) (Umbhalo ofundwayo (20), Umbhalo obukwayo (10), Izakhiwo zolimi (20)).
Ithemu 2: Imiyalelo, Indaba, Inkondlo, nombhalo weLwazi
Ugxininiso: Ithemu igxile emibhalweni eNcenga neyalelayo, esekelwe ocwaningweni lwezincwadi, iphetha ngokuhlolwa kwe-Semester 1.
- ukuLalela nokuKhuluma (okuKhulunywayo):
- Lalela imibhalo eyalelayo (isb. iresiphi), unikeze imiyalelo eqondile.
- Lalela indaba nenkondlo, usebenzise amakhono okwethula.
- Lalela umbiko ngesimo sezulu, uqhathanise izimo ezindaweni ezehlukene.
- ukuFunda nokuBukela:
- Funda iresiphi noma eminye imibhalo eyalelayo, uhlele kahle imiyalelo ebhalwe yaxovwa.
- Funda indaba nenkondlo, uqondisise izingathekiso, izifaniso, nokwenzasamuntu.
- Funda umbhalo onikeza ulwazi (isb. ishadi lesimo sezulu), ufingqe umbhalo, bese uhumusha ukubukwayo.
- ukuBhala nokuWethula:
- Bhala umbhalo oyalelayo (isb. indlela yokwenza itiye), usebenzise impoqo.
- Bhala indaba enomlingiswa/enengqikithi, usebenzise izisho ezihlanganisayo ukuhlanganisa imisho.
- Bhala inkondlo usebenzise ifanamsindo, izingathekiso (metaphor), isifaniso (simile).
- Bhala umbhalo onika ulwazi (isb. ishadi lesimo sezulu), ukhethe isithombe esifanele nemibhalo.
- IZakhiwo nokuSetyenziswa koLimi:
- Ezingeni lamagama: Isiqu, isiphongozo, isijobelelo (ukulumbana kwamagama), iziphawulo (eziyizimpawu).
- Ezingeni lemisho: Umenziwa nomenzi , inkathi esaqhubeka (eyamanje, eyedlule, ezayo) , umuzo oqondile/ongumbuzo/obuzayo.
- Amagama achazayo: Izifengqo (isifaniso, isingathekiso, ukwenzasamuntu), omqondofana, omqondophika.
- uHlolo oluHlelekile:
- ITHASKHI YESI-4: UKUBHALA (Umbhalo odlulisa umyalezo: 10 amamaki) (Ubhalwa ngaphambi kwesivivinyo).
- ITHASKHI YESI-5: ISIVIVINYO (UKUFUNDA NGOKUQONDISISA, 50 amamaki) (Umbuzo 1: Umbhalo ofundwayo (20), Umbuzo 2: Umbhalo obukwayo (10), Umbuzo 3: Ukufingqa (5), Umbuzo 4: Izakhiwo zolimi (15)).
Ithemu 3: Iphrojekthi yoKuziqambela (CWP)
Ugxininiso: Ithemu igxile kwiPhrojekthi yoKuziqambela (CWP), lapho abafundi benza khona ucwaningo, babhalela khona, bese belungiselela ukwethula ngomlomo okuzokwenziwa ethemini yesi-4.
- ukuLalela nokuKhuluma (okuKhulunywayo):
- Lalela inganekwane (myth/legend/fable), ukhumbule izehlakalo bese wamukela imibono ephikisanayo.
- Xoxa ngenqubo yocwaningo ye-CWP (ISIGABA SOKU-1: UPhenyo), ugxile ekuthuthukisweni kwemibuzo yocwaningo.
- Lalela umbhalo ongumdlalo (idrama) nekhathuni.
- ukuFunda nokuBukela:
- Funda inganekwane bese ufingqa indaba ngemisho emi-3 kuya kwemi-5.
- Funda izinsiza zocwaningo (ISIGABA SOKU-1) eziphathelene nohlobo lombhalo wobuciko okhethiwe.
- Funda umbhalo onikeza ulwazi (idrama/ikhathuni), uxhumana nendikimba nomlayezo osembhalweni.
- ukuBhala nokuWethula:
- Bhala abalingiswa benganekwane (character sketch) bese ufingqa indaba eyinganekwane.
- CWP – ISIGABA SOKU-1: UPhenyo (10 amamaki): Qoqa ulwazi, ubhale ibhibhliyografi, bese ugcina ubufakazi benqubo yocwaningo.
- CWP – ISIGABA SESI-2: UKUBHALA (30 amamaki): Bhala umbhalo wokuziqambela (isb. indaba/inkondlo) ulandela inqubo yokubhala , ugxile ezimpawini zohlobo lombhalo.
- Bhala inkulumo-mpendulwano (dialogue)/umdalo omfishane.
- IZakhiwo nokuSetyenziswa koLimi:
- Ezingeni legama: Isabizwana (esokukhomba, esoqobo), isenzo esiqhubekayo/singaqhubeki , ukwenzasamuntu, izifaniso, izisho, izaga.
- Ezingeni lemisho: Inkathi yamanje, edlule, ezayo, inkulumo nggo nenkulumo-mbiko, izimpambosi.
- Amagama achazayo: Izifengqo (isifaniso, isingathekiso, ukwenzasamuntu), omqondophika.
- uHlolo oluHlelekile:
- ITHASKHI YESI-6: UMBLALO WOKUZIQAMBELA (40 amamaki) (Uphenyo (10) + Ukubhala (30)).
- ITHASKHI YESI-7: OKUKHULUNYWAYO (ukuWethula ngePhrojekthi, 20 amamaki) (Iqalwa Ithemu 3, iqedwa Ithemu 4).
Ithemu 4: Inganekwane, Imiyalelo, neNkondlo
Ugxininiso: Ukuqedela ukuwethula ngomlomo bese kubuyekezwa wonke umsebenzi ngaphambi kwesivivinyo sokuphela konyaka.
- ukuLalela nokuKhuluma (okuKhulunywayo):
- ITHASKHI YESI-7: OKUKHULUNYWAYO (20 amamaki) iyaphela bese kuyashicilelwa.
- Lalela inganekwane (myth/legend), imibhalo eyalelayo (isb. ukwenza ithoyizi ngezinto eziphinda zisebenziseke), nenkondlo.
- Yenza ukulingisa bese wethula ngomlomo.
- ukuFunda nokuBukela:
- Funda inganekwane, uhumusha bese uxoxa ngomphumela noma isiphetho esilindelekile.
- Funda imiyalelo (isb. iresiphi/izinkomba), uqonde ukuhleleka nemigomo yombhalo.
- Funda umbhalo oyinkondlo, ubona amatshwayo wekondlo (isb. ifanamsindo, isifaniso), begodu uhlaziye ihlathululo elifanekisako.
- ukuBhala nokuWethula:
- Bhala inganekwane, ugxile kubuhle nobubi obuvezwa inganekwane, bese usebenzisa izisho ezihlanganisayo (isb. ukubeka amaphuzu).
- Bhala umbhalo onikeza ulwazi ngokufingqiwe (summary) (amaphuzu/izigaba) usebenzisa izihlanganiso (isb. kuqala, emva kwalokho).
- Bhala inkondlo usebenzise ifanamsindo, izingathekiso, isifaniso.
- ITHASKHI YESI-8: UKUBHALA (Umbhalo odlulisa umyalezo: 10 amamaki) (Ubhalwa ngaphambi kwesivivinyo).
- IZakhiwo nokuSetyenziswa koLimi:
- Ezingeni legama: Isandiso sendawo, sesimo, nesenkathi, isabizwana sokukhomba, iziphawulo (ezihlathululayo), umenzi, umenziwa.
- Ezingeni lemisho: Imisho embaxa nemigatshagatsha, inkulumo nggo nenkulumo-mbiko.
- Amagama achazayo: Izifengqo (isifaniso, isingathekiso, ukwenzasamuntu).
- uHlolo oluHlelekile:
- ITHASKHI YESI-7: OKUKHULUNYWAYO (20 amamaki) iyaphela bese kuyashicilelwa.
- ITHASKHI YESI-8: UKUBHALA (Umbhalo odlulisa umyalezo, 10 amamaki).
- ITHASKHI YESI-9: ISIVIVINYO SOKUPHELA KONYAKA (UKUFUNDA NGOKUQONDISISA, 50 amamaki) (Umbuzo 1: Umbhalo ofundwayo (20), Umbuzo 2: Umbhalo obukwayo (10), Umbuzo 3: Ukufingqa (5), Umbuzo 4: Izakhiwo zolimi (15)).